एका गावात एक गरीब विद्यार्थी राहत होता. शिक्षणाची अपार आवड असूनही, त्याच्याकडे पुस्तके विकत घेण्याइतके पैसे नव्हते. तो दररोज गुरुकुलाजवळ जाऊन बाहेरून गुरूजींचे शिकवणे ऐकत असे.
एके दिवशी गुरूजींनी त्याला पाहिले आणि विचारले, “बाळा, तू रोज बाहेर बसून ऐकतोस, पण आत का येत नाहीस?”
विद्यार्थी लाजत म्हणाला, “गुरूजी, माझ्याकडे गुरुदक्षिणा देण्याइतके पैसे नाहीत.”
गुरूजी हसले आणि म्हणाले, “ज्ञान मिळवण्यासाठी संपत्तीची गरज नसते, तर जिज्ञासू मन असावे लागते.” त्यांनी त्याला आत बसवले आणि शिकवू लागले.
काही वर्षांनी तो विद्यार्थी एक महान विद्वान बनला. जेव्हा तो गुरूजींना भेटण्यासाठी परत आला, तेव्हा त्यांनी त्यांना वाकून प्रणाम केले आणि म्हणाले, “तुमच्या शिकवणीमुळेच मी आज येथे आहे. मी काहीतरी मोठे कमवले, पण तुमचे उपकार मी कधीही विसरणार नाही.”
गुरूजी समाधानाने हसले आणि म्हणाले, “तू मला गुरुदक्षिणा देऊ इच्छितोस, तर पुढच्या पिढीला देखील हेच ज्ञान निःस्वार्थपणे दे. हीच खरी गुरुदक्षिणा असेल.”
तात्पर्य:
ज्ञानाची किंमत पैशांनी नाही, तर त्याचा उपयोग करून आपण समाजासाठी काय करतो यावर ठरते.
